سالانه بیش از 600 هزار زن و کودک آفریقایی به خاطر آلودگی هوای درون‌‌ساختمانی جان خود را از دست می‌دهند. علت این مرگ و میرها استفاده از هیزم برای آشپزی است. این گزارش ویژه که برگرفته از Africa Energy Outlook 2019 «گزارش سال 2019 چشم‌انداز انرژی‌های تجدیدپذیر در آفریقا» است نشان می‌دهد که با افزایش جمعیت آفریقا، تقاضا برای انرژی در این قاره افزایش خواهد یافت.
پیش‌بینی می‌شود که در فاصله سال‌های 2019 تا 2040، از هر دو نفری که به جمعیت جهان اضافه می‌گردد یک نفر آفریقایی باشد. همچنین تا سال 2023 این قاره با پشت سر گذاشتن چین و هند به پرجمعیت‌ترین منطقه جغرافیایی جهان تبدیل می‌شود.
از این گذشته، با توجه به تاثیرات تغییرات سوء آب‌و هوایی، آفریقای مرکزی (شامل کشورهای کامرون، جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، جمهوری کنگو برازاویل، جمهوری کنگو دموکراتیک، گینه استوایی، گابون، sao tome & principle) همین حالا هم از این تغییرات تاثیر پذیرفته‌اند و دمای میانگین سالیانه این کشورها مستمرا در حال افزایش است. پیش‌بینی می‌شود که طی دو تا سه دهه آتی، مشابه این پدیده را در تمامی قاره شاهد باشیم.
تمامی قاره آفریقا پیشگام و پرچمدار این طرحی شده‌اند
اما این‌ها تنها خبرهایی نیستند که از آفریقا به ما رسیده است، چرا که یک طرح پیشگامانه عظیم درزمینه انرژی پاک که توسط اتحادیه آفریقا پیش برده می‌شود از سال 2016 در حال تلاش برای بهبود این وضعیت است. تمامی 55 کشور قاره بخشی از این پروژه هستند. چندین کشور اروپایی، آمریکایی و آسیایی نیز با هدف کمک به تامین مالی طرح در آن مشارکت کرده‌اند.
هدف این طرح پیشگامانه چیست؟ چه کسانی در آن مشارکت دارند؟ چگونه پیش برده می‌شود؟ در ادامه به این پرسش‌ها و بسیاری پرسش‌های دیگر پاسخ خواهیم گفت.
طرح پیشگامانه
تمامی قاره آفریقا پیشگام و پرچمدار این طرحی شده‌اند که «طرح پیشگامانه انرژی تجدیدپذیر آفریقا» (AREA) نام گرفته است. این طرح پیشگامانه، تابع الزامات تعیین‌شده توسط اتحادیه آفریقا است و توسط کمیته تغییرات آب‌و‌هوایی سران کشورها و دولت‌های آفریقایی پشتیبانی می‌شود. چشم‌انداز طرح این است که تا سال 2020 ظرفیت جدید و مازاد بر قبل برق حاصل از انرژی‌های تجدیدپذیر حداقل به 10 گیگاوات، و تا سال 2030 به حداقل 300 گیگاوات برسد.
AREI به سه فاز تقسیم شده است. فاز نخست، فاز استقرار بلافاصله است که از 2016 تا 2017 به اجرا درآمد. فاز دوم از 2017 تا 2020 به طول می‌انجامد و تمرکز آن بر ارزیابی‌ها، آماده‌سازی‌ها و فعالیت‌های توانمندساز اساسی در سطح قاره آفریقا است. در همین دوره زمانی، برخی از کشورهای پیشرو، بنیان شتاب‌بخشی در فاز سوم را فراهم می‌کنند. در فاز سوم، تلاش خواهد شد تا خط‌مشی‌ها، برنامه‌ها و مشوق‌های ملی در مقیاس کامل اجرایی گردند.
هدف
AREI دو هدف فراگیر دارد. یکی کمک به تحقق توسعه پایدار، رشد اقتصادی مطلوب، و بهبود شرایط رفاهی است. این هدف با امکان‌پذیر ساختن دسترسی عام به میزان بسنده‌ای از انرژی ارزان‌قیمت و پاک محقق می‌شود. هدف دوم کمک به کشورهای آفریقایی است تا بتوانند سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر خود را که پشتیبان یک توسعه کم-کربن هستند تقویت کنند (توسعه کم-کربن به معنای توسعه‌ای است که فعالیت‌های همراه با آن میزان اندکی آلودگی های کربنی ایجاد می‌کند). این طرح، علاوه بر تحقق این اهداف به بهبود امنیت اقتصادی و امنیت انرژی نیز کمک می‌کند.
اجازه دهید به جزییات آن بپردازیم. هدف این طرح، فراتر از گسترش دسترسی خانوارها به نیروی برق، آن است که ظرفیت حامل‌های انرژی را به حدی برساند که برای پشتیبانی از رشد بخش‌های تولیدی اقتصاد بسنده باشد. چنین درورنمایی، مواردی چون شکوفایی اقتصادی، ایجاد شغل، و تقویت انعطاف‌پذیری را شامل می‌شود. نیازهای کشاورزی کوچک-مقیاس و کسب و کارهای کوچک و متوسط نیز در این طرح پوشش داده می‌شوند. دسترسی به انرژی چه از جنبه کمی و چه از جنبه کیفی در این طرح لحاظ گردیده است.
دسترسی بیشتر به انرژی باعث بهبود زندگی بخش‌هایی از جمعیت که زیر خط فقر جای دارند می‌شود. تلاش‌های بی‌سابقه AREI روشنایی را به زندگی جمعیت کثیری از مردم آفریقا خواهد آورد. در این طرح، سیستم‌های هوشمند توزیعی به خدمت گرفته خواهند شد یعنی سیستم‌هایی که قادرند مجموعه‌ای مرکب از فناوری‌های مختلف تولید انرژی را مدیریت کنند.
اصول زیربنایی
- گسترش همکاری درون- منطقه‌ای و بین‌المللی و ترویج و پشتیبانی از پروژه‌های مورد توافق تمامی کشورهایی که از نتایج طرح متاثر می‌شوند.
- ترویج مجموعه متنوعی از فناوری‌های انرژی‌های تجدید پذیر، از جمله انرژی خورشیدی، باد، انرژی آبی (از مقیاس بسیار خرد تا مقیاس متوسط)، انرژی مدرن زیست‌توده، انرژی زمین‌گرمایی، و فناوری دریا-مبنا مفید برای اجتماع.
- توسعه بازه کامل منابع برق تجدیدپذیر بالاخص آنها که به کار اقشار فقیر جامعه می‌آیند، از جمله سیستم‌های خرد-شبکه و کلان-شبکه، و سیستم‌های کوچک خودکفاء و سایر اشکال انرژی تجدیدپذیر.
تعهدات بین‌المللی
AERI متعهد است که دسترسی مردمان سراسر قاره به انرژی تجدیدپذیر را تسهیل کند. این طرح چشمی هم به بسیج منابع مالی قوی سرمایه‌گذاران خصوصی دارد. کشورهای توسعه‌یافته مشترکا تعهد داده‌اند که تا سال 2020 مبلغ 100 میلیون دلار از منابع مختلف برای این طرح گردآوری کنند.
چند کشور همین حالا هم با تعهدات مالی قابل‌‌ملاحظه‌شان پشتیبانی خود را از طرح نشان داده‌اند.
گذشته از این، «کنفرانس زیست‌محیطی وزرای دول آفریقا»، و برنامه‌های برتر «بانک توسعه آفریقا»، کار پیگیری اهداف AREI را برای همه شرکاء تسهیل کرده است.
کشورهای کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، ایالات متحده آمریکا، انگلیس، سوئد و هلند قاره آفریقا را در این برنامه بلندپروازانه پشتیبانی می‌کنند.
سرمایه‌گذاری 50 میلیون پوندی دولت انگلیس
اخیرا نماینده دولت انگلیس در «نشست سرمایه‌گذاری آفریقا»، نام برندگان بسته سرمایه‌گذاری 50 میلیون پوندی برای تامین مالی زیرساخت انرژی پاک آفریقا را اعلام کرد.
برخی از پروژه‌ها تحت حمایت این کمک مالی انگلیس می‌باشند، منجمله «محاسبه‌گر انرژی 2050 نیجریه» که یک ابزار مدل‌سازی طراحی‌شده توسط دانشمندان انگلیسی است و هدف از آن این است که به برنامه‌ریزی دولت نیجریه در زمینه رشد پایدار کمک کند.
از دیگر پروژه‌هایی که از این کمک مالی بهره‌مند می‌شوند می‌توان مزارع خورشیدی در کنیا، ایستگاه‌های انرژی زمین‌حرارتی در اتیوپی و ذخیره‌سازی انرژی پاک در منطقه آفریقای سیاه را نام برد.
به گفته آندره لیدسام، وزیر کسب‌وکار، انرژی و راهبرد صنعتی در انگلیس، متخصصین برتر امور مالی در این کشور، در همکاری با همتایان آفریقایی خود به شناسایی پتانسیل عظیم این قاره در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر اقدام کرده و پشتیبان این طرح برای دستیابی به امنیت انرژی، تقویت صنایع جدید، ایجاد شغل و پیشبرد رشد اقتصادی خواهند بود.
به علاوه، دولت انگلیس، درخصوص مهارت‌ها و تخصص فنی موردنیاز برای جذب سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی پاک نیز از کشورهای آفریقایی پشتیبانی خواهد کرد.
یک سرمایه‌گذاری 30 میلیون پوندی برای کمک به ایجاد منازل کم-کربن در کنیا آماده شده است. بیش از 10 هزار عدد از این خانه‌ها ساخته شده و بر ای اجاره یا فروش عرضه خواهند شد.
انرژی‌های تجدیدپذیر در آفریقا
اهداف تحقق‌یافته
کنیا از آن دسته کشورهای آفریقایی است که پیشرفت‌های آشکاری در زمینه اتخاذ فناوری انرژی تجدیدپذیر داشته است. مسئولین کشور، وعده داده‌اند که تا سال 2020 ، 100% برق تولیدی این کشور از منابع انرژی پاک تامین خواهد شد و این چند سال پیش اعلام شد، زمانی که این نسبت 77% بود.
در حال حاضر کنیا مزرعه بادی 310 مگاواتی Turkana را دارد و به تازگی مزرعه خورشیدی فتوولتاییک 54.6 مگاواتی Garissa را نیز احداث کرده است. همین دو مزرعه به تنهایی 93% هدف را محقق ساخته‌اند. منابع انرژی زمین‌گرمایی و آبی نیز سهم بسزایی دارند.
با توجه به این پیشرفت‌ها به جد پیش‌بینی می‌شود که کنیا تا انتهای سال جاری به هدف مقرر دست یابد. در آدیس آبابا، پایتخت اتیوپی نیز یک تاسیسات تبدیل پسماند به انرژی با نام The Reppie احداث شده است که نه فقط به گردآوری زباله کمک کرده است بلکه از آن برای تولید انرژی پاک نیز استفاده می‌کند.
از سوی دیگر مراکش را به عنوان یک کشور پیشگام جدید در عرصه انرژی خورشیدی در آفریقا داریم. 32% نیاز انرژی این کشور از منابع تجدیدپذیر تامین می‌شود؛ ضمن اینکه بخت خوبی دارد که این نسبت را تا پایان سال 2020 به 44% برساند.
موزامبیک در حال ساخت نخستین تاسیسات برق خورشیدی در مقیاس کلان است که برای تامین برق نواحی روستایی در نظر گرفته شده است. انرژی حاصل از این تاسیسات برای 175 هزار خانوار کافی خواهد بود.
سنگال نیز قرار است نخستین مزرعه بادی خود در مقیاس کلان را به بهره‌برداری برساند. تخمین زده می‌شود که این پروژه برق 300 هزار خانوار را که عمدتا در نواحی روستایی سکونت دارند تامین کند. در حال حاضر این بزرگترین پروژه برق بادی در منطقه آفریقای سیاه است که عملی بودن و توجیه‌پذیری مالی، فنی و نهادی این قبیل پروژه‌ها را نشان می‌دهد.
با این حال، و علیرغم پیگیری آنها در چندین کشور، فعالیت‌های کنونی و آتی برای ارائه خدمات مدرن انرژی کافی نمی‌باشد چرا که، مطابق با «گزارش سال 2019 چشم‌انداز انرژی در آفریقا» سرعت این پیشرفت‌ها به زحمت به پای رشد جمعیت در آفریقا می‌رشد.
بنا بر این گزارش، حتی در سال 2030 نیز همچنان 530 میلیون آفریقایی به برق دسترسی نخواهند داشت و بیش از یک میلیارد نفر نیز از اجاق‌های پاک آشپزی محروم خواهند بود.
میزان آفتاب آفریقا 117% بیشتر از آلمان، پیشگام انرژی خورشیدی در جهان، می‌باشد. از این رو می‌توان گفت که این قاره پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به پیشگام انرژی پاک در جهان دارد. کشورهای ناحیه جنوب آفریقا همچون آفریقای جنوبی، زامبیا، و زیمبابوه در حال حاضر در تلاش برای تحقق اهداف پروژه‌های مربوطه می‌باشند.
به غیر از این‌ها کشورهای دیگری نیز در فهرست هستند. تغییرات مثبت محقق شده در برخی کشورهای آفریقایی موفق‌تر می‌تواند انگیزه‌بخش و الگوی سایر کشورهای آفریقایی برای توجه بیشتر به پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر باشد.
